Κατάθλιψη

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;

Όλοι αισθανόμαστε μερικές φορές μελαγχολικοί, λυπημένοι ή στενοχωρημένοι. Τα συναισθήματα αυτά είναι φυσιολογικό κομμάτι  των καλών και άσχημων στιγμών της ζωής. Η πραγματική όμως κατάθλιψη είναι κάτι το  διαφορετικό. Τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης είναι:

• Μειωμένη διάθεση
• Απώλεια ενέργειας και ενδιαφέροντος
• Αίσθημα σωματικής αρρώστιας, κόπωσης  και εξάντλησης
• Χαμηλή αυτοσυγκέντρωση και προσοχή
• Διαταραχή στην όρεξη και τον ύπνο
• Επιβράδυνση των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών
• Αίσθημα απελπισίας, ενοχής, άγχους, απόγνωσης, ανικανότητας και επερχόμενης οικονομικής ή οικογενειακής καταστροφής

Πολλά σωματικά προβλήματα, όπως η δυσκοιλιότητα, οι κεφαλαλγίες, διαταραχές της περιόδου,διάφορα σωματικά άλγη στην σπονδυλική στήλη και του θώρακα συνοδεύουν συχνά την κατάθλιψη, ώστε πολλοί ασθενείς επικεντρώνονται στα προβλήματα αυτά χωρίς να συνειδητοποιούν ότι έχουν κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη προσβάλει 350 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης, φυλής και μορφωτικού επιπέδου σε όλο τον κόσμο και  αποτελεί μία από τις συνηθέστερες ψυχικές διαταραχές της εποχής μας με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς. Ευθύνεται για την απώλεια του 10% των παραγωγικών ωρών παγκοσμίως. Η μία στις τέσσερις γυναίκες και ο ένας στους οκτώ άνδρες μπορούν να εμφανίσουν κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της ζωής τους, δηλ. περίπου το 20% του πληθυσμού, με  αυξανόμενους ρυθμούς κατά την τελευταία δεκαετία, εμφανιζόμενης και στο 2% έως 5% των παιδιών και εφήβων.

Σχεδόν οι μισές από όλες τις περιπτώσεις κατάθλιψης δεν αναγνωρίζονται και δεν υποβάλλονται σε θεραπεία ενώ 10% περίπου των καταθλιπτικών ασθενών αυτοκτονούν. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβλέπει ότι μέχρι το έτος 2020 η κατάθλιψη θα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα υγείας στον αναπτυσσόμενο κόσμο προσβάλλοντας πιθανόν περισσότερο από το 25% του πληθυσμού και μέχρι τότε, η βαριά κατάθλιψη θα αποτελεί το δεύτερο σημαντικότερο αίτιο θανάτου και ανικανότητας αν και η κατάθλιψη είναι θεραπεύσιμη.

Φύλο: Οι γυναίκες διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη σε σύγκριση με τους άνδρες χωρίς να γνωρίζουμε την αιτία.

Κοινωνική - οικονομική κατάσταση: Τα ποσοστά κατάθλιψης μειώνονται ελαφρά όσο αυξάνεται το εισόδημα και το μορφωτικό επίπεδο. Οι περισσότερο σοβαρές μορφές συσχετίζονται επίσης με την κατώτερη κοινωνική - οικονομική κατάσταση αν και δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς αν η κατώτερη κοινωνική - οικονομική κατάσταση ευθύνεται για την κατάθλιψη ή η κατάθλιψη οδηγεί στην κατώτερη  κοινωνική - οικονομική κατάσταση.

Οικογενειακό ιστορικό: Η κατάθλιψη είναι δύο ή τρεις φορές πιο συχνή σε οικογένειες καταθλιπτικών ασθενών.

Ψυχική κατάσταση: Οι χωρισμένοι ή διαζευγμένοι έχουν τριπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη απ' ότι οι παντρεμένοι. Οι διαζευγμένοι άνδρες φαίνεται πως διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τις διαζευγμένες γυναίκες.

Ηλικία: Ο κίνδυνος της κατάθλιψης εθεωρείτο πως αυξάνεται με την ηλικία αλλά πρόσφατες μελέτες δείχνουν σήμερα ότι όλες οι ηλικίες είναι επιρρεπείς για την εμφάνισή της. Η κατάθλιψη φαίνεται να είναι πιο συχνή στους ηλικιωμένους, αν και συχνά δεν ανιχνεύεται και δεν υποβάλλεται σε θεραπεία σε αυτήν την ομάδα ασθενών. Οι εκτιμήσεις αναφέρουν  ότι η κατάθλιψη είναι δύο φορές πιο συχνή σε άτομα που υποφέρουν από σωματικές παθήσεις. Η κατάθλιψη των ηλικιωμένων σχετίζεται επίσης με μακρύτερη χρονική διάρκεια και σημαντικότερο κίνδυνο υποτροπής και αυτοκτονίας. Οι ηλικιωμένοι ασθενείς εμφανίζουν περισσότερα σωματικά  συμπτώματα, όπως  κόπωση, δυσκοιλιότητα και απώλεια βάρους παρά θλίψη. Οι διαταραχές μνήμης είναι επίσης συνηθισμένες και συχνά αποδίδονται εσφαλμένα σε σωματική νόσο, άνοια («ψευδοάνοια») ή την γήρανση.

Παιδιά: Τα τελευταία  χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο πως η κατάθλιψη προσβάλλει συχνά παιδιά και εφήβους, σε ποσοστό 2% έως 5%. Ο ίδιος αριθμός κοριτσιών και αγοριών υποφέρουν από κατάθλιψη ως παιδιά, κατά τη διάρκεια όμως της εφηβείας ο αριθμός των κοριτσιών που παρουσιάζει κατάθλιψη διπλασιάζεται. Τα παιδιά χωρισμένων γονιών, που έχασαν τον ένα γονιό πρόωρα στη ζωή τους και τα παιδιά που υποφέρουν από εγκατάλειψη είναι περισσότερο ευάλωτα στην κατάθλιψη. Η κατάθλιψη κατά την παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε κακή επίδοση στο σχολείο, κακές σχέσεις με τους υπόλοιπους και κατάχρηση ουσιών.

ΥΠΑΡΧΕΙ  ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ;

Περίπου 2000 άτομα στον κόσμο αυτοκτονούν κάθε μέρα. Η αυτοκτονία ευθύνεται για το 1% όλων των θανάτων, ενώ το  60% των θυμάτων  υπέφεραν πριν αυτοκτονήσουν από κατάθλιψη. Περίπου το 10% όλων των καταθλιπτικών ασθενών καταλήγουν στην αυτοκτονία, καθιστώντας την αυτοκτονία κατά 25 φορές περισσότερο συνηθισμένη στους καταθλιπτικούς ασθενείς απ' ότι στο γενικό πληθυσμό. Φαίνεται ότι το ποσοστό θανάτων που συνδέεται με αυτοκτονίες που σχετίζονται με κατάθλιψη  είναι μεγαλύτερο  εκείνου που συνδέεται με τροχαία ατυχήματα. Το ποσοστό αυτοκτονιών είναι χαμηλότερο στις φτωχότερες χώρες και υψηλότερο στις πλουσιότερες χώρες.

Παράγοντες που συνδέονται με την αυτοκτονία:

• Ηλικία: τα ποσοστά αυτοκτονίας αυξάνονται με την ηλικία. Αν και οι ηλικιωμένοι συνιστούν το 10% του συνολικού πληθυσμού, αποτελούν το 25% των ατόμων που αυτοκτονούν. Παρατηρήθηκε όμως πρόσφατα αύξηση του ποσοστού αυτοκτονιών στους νέους άνδρες, γεγονός που πιθανόν συνδέεται με την κατάχρηση ουσιών, το διαζύγιο και την ανεργία.
• Φύλο: Περισσότεροι άνδρες  καταλήγουν σε αυτοκτονία, αν και είναι πιθανότερο οι γυναίκες να προσπαθήσουν να αυτοκτονήσουν. Οι άνδρες χρησιμοποιούν πιο βίαιες μεθόδους (απαγχονισμό, πτώση από ύψος κλπ) από τις  γυναίκες (λήψη υπερβολικών δόσεων φαρμάκων κλπ).
• Οικογενειακή κατάσταση: Το ποσοστό αγάμων είναι διπλάσιο από εκείνο των εγγάμων και εκείνο των χωρισμένων και των χήρων είναι τετραπλάσιο.
• Επάγγελμα: οι γιατροί, οι οδοντίατροι, οι αστυνομικοί, οι δικηγόροι και οι ασφαλιστές αποτελούν επαγγέλματα υψηλού κινδύνου. Ωστόσο, τα ποσοστά αυτοκτονιών είναι μεγαλύτερα στους ανέργους.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ;

Το ακριβές αίτιο της κατάθλιψης παραμένει άγνωστο. Η πιθανότερη εξήγηση είναι πως προκαλείται από τη διαταραχή διαφόρων χημικών διαβιβαστών των ερεθισμάτων στον εγκέφαλο (που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές) και κυρίως της νοραδρεναλίνης και της σεροτονίνης.

Γενετικοί παράγοντες

Υπάρχουν αυξανόμενα αποδειχτικά στοιχεία ότι  γονίδια καθιστούν τους ανθρώπους περισσότερο ευαίσθητους στην κατάθλιψη. Κάτι που εξηγεί γιατί η κατάθλιψη παρουσιάζεται συχνά σε οικογένειες. Πρόσφατα, ταυτοποιήθηκε  ένα γονίδιο που τετραπλασιάζει τον κίνδυνο κατάθλιψης και καθιστά πιο ευάλωτους στη κατάθλιψη των ανθρώπων που το φέρουν. Το γονίδιο κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που συμμετέχει στη μεταφορά σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Εκτιμάται ότι μπορεί να συμμετέχουν 30 ακόμη γονίδια στην αιτιολογία της κατάθλιψης.

Εξωτερικοί εκλυτικοί παράγοντες

Σε πολλές περιπτώσεις η  ύπαρξη των γονιδίων δεν επαρκεί για να προκαλέσει από μόνη της κατάθλιψη.  Αγχωτικές καταστάσεις μπορεί να επιδεινώσουν την ευαισθησία των ατόμων στην κατάθλιψη η οποία  μπορεί να πυροδοτηθεί από διάφορους παράγοντες, όπως την ανεργία, την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, την κοινωνική απομόνωση κλπ. Συνήθως όμως, η κατάθλιψη παρουσιάζεται εντελώς ξαφνικά και χωρίς εμφανή λόγο.

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ;

Στο παρελθόν, διακρινόταν σε δύο τύπους, την αντιδραστική ή εξωγενή κατάθλιψη η οποία εμφανίζεται εξαιτίας κάποιου εμφανούς αιτίου και την ενδογενή κατάθλιψη, που εμφανίζεται χωρίς κάποιο εμφανές αίτιο. Σήμερα, προτιμάται μια ταξινόμηση με βάση τον αριθμό των συμπτωμάτων που παρατηρούνται και το βαθμό στον οποίο παρεμβαίνουν στη ζωή των ασθενών και με την βαρύτητα:

• Η ήπια κατάθλιψη υποχωρεί συχνά από μόνη της.  Δεν πρέπει να αγνοηθεί, γιατί  μπορεί να εξελιχθεί σε μέσης βαρύτητας κατάθλιψη.
• Η μέσης βαρύτητας κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μειωμένη λειτουργικότητα του ασθενή μέσα στο σπίτι του ή στη δουλειά του.
• Η σοβαρή κατάθλιψη είναι μια σοβαρή νόσος. Προκαλεί σημαντική και έντονη διαταραχή σε όλους τους τομείς λειτουργικότητας  και συχνά συσχετίζεται με ιδέες αυτοκτονίας.

Η κατάθλιψη μπορεί να ορισθεί επιπλέον ως μονοπολική ή διπολική. Στην μονοπολική κατάθλιψη, τα άτομα μπορεί να υποφέρουν από επανειλημμένα επεισόδια κατάθλιψης. Ωστόσο, η διάθεσή τους επανέρχεται στο φυσιολογικό στο τέλος ενός επεισοδίου κατάθλιψης. Η διπολική κατάθλιψη, αντίθετα, χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενα διαστήματα κατάθλιψης και μανίας, όπου το άτομο έχει υπερβολική αίσθηση ευεξίας, που μπορεί να το καταστήσει ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο. Ο τύπος αυτός αναφέρεται επίσης ως διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη).

Η δυσθυμία είναι μια μορφή κατάθλιψης στην οποία τα συμπτώματα είναι παρόμοια αλλά ηπιότερα από εκείνα της μείζονος κατάθλιψης και χαρακτηρίζεται από μεγάλη διάρκεια.

Η ψυχωτική κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από ψυχωτικά συμπτώματα όπως παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις.

Υπάρχουν πολλά ειδικά σύνδρομα όπως η εποχική κατάθλιψη, που παρατηρείται συνήθως μόνο το χειμώνα, μπορεί να οφείλεται στην απουσία ηλιακής ακτινοβολίας και  ανταποκρίνεται σε έκθεση σε τεχνητό φως, η επιλόχεια κατάθλιψη, που παρουσιάζεται σε μητέρες μήνες μετά τον τοκετό και η επιλόχεια ψύχωση, που έχει συμπτώματα παρόμοια με εκείνα της μανιοκατάθλιψης.

ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;

ΝΑΙ!  Χωρίς θεραπεία ένα επεισόδιο κατάθλιψης διαρκεί κατά μέσο όρο δέκα μήνες σε νέους ασθενείς (από λίγες μέρες έως πολλά χρόνια) και περίπου 2 χρόνια στους ηλικιωμένους. Η θεραπεία είναι σημαντική όχι μόνο για την υποχώρηση ενός μεμονωμένου επεισοδίου το συντομότερο δυνατό, αλλά και για να προληφθούν μελλοντικά επεισόδια. Πολλοί άνθρωποι που υπέστησαν ένα επεισόδιο κατάθλιψης παρουσιάζουν και άλλα επεισόδια (δηλ. υποτροπές). Ο κίνδυνος υποτροπών αυξάνεται με τον αριθμό και τη σοβαρότητα προηγούμενων επεισοδίων.

Υπάρχουν δύο θεραπείες, η φαρμακευτική με αντικαταθλιπτικά και άλλα φάρμακα, η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και ο συνδυασμός και των δύο. Πολλοί πιστεύουν ότι οι ψυχοθεραπευτικές θεραπείες είναι περισσότερο σημαντικές από τη χρήση αντικαταθλιπτικών, αλλά αγνοείται το γεγονός ότι η κατάθλιψη είναι μια απόλυτα σωματική νόσος.

Ψυχοθεραπευτικές θεραπείες

Οι συνηθέστερες μορφές ψυχοθεραπείας είναι η γνωσιακή θεραπεία της συμπεριφοράς και η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία. Η γνωσιακή θεραπεία της συμπεριφοράς είναι μια βραχυχρόνια  ψυχοθεραπεία που στοχεύει να βοηθήσει τον καταθλιπτικό να αντικαταστήσει τις αρνητικές του σκέψεις και συμπεριφορές με περισσότερο ρεαλιστικές. Η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται περισσότερο στις παρελθούσες και παρούσες σχέσεις και  το πώς επηρεάζουν την τωρινή λειτουργικότητα του ατόμου.

Αντικαταθλιπτικά

Οι αντικαταθλιπτικές θεραπείες ξεκίνησαν το 1956, όταν παρατηρήθηκε ότι ένα αντιφυματικό φάρμακο βελτίωνε τη διάθεση. Δύο χρόνια αργότερα, ανακαλύφθηκε το αντικαταθλιπτικό ιμιπραμίνη. Ήταν η πρώτη επιστημονικά αποδεδειγμένη θεραπεία της κατάθλιψης και απέδειξε ότι η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά. Σήμερα, υπάρχουν πολλά διαφορετικά  αντικαταθλιπτικά. Αποτελούν την αναγνωρισμένη θεραπεία για όλες τις μορφές μέτριας και σοβαρής κατάθλιψης ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Περίπου το 80% των ασθενών με κατάθλιψη ανταποκρίνεται στη θεραπεία με αντικαταθλιπτικά, τα οποία είναι αποτελεσματικά, δεν προκαλούν εθισμό και δεν χάνουν την αποτελεσματικότητα τους κατά τη μακροχρόνια χρήση.

Τα αντικαταθλιπτικά δεν δρουν άμεσα. Η βελτίωση της διάθεσης απαιτεί συνήθως  τρεις εβδομάδες και  περισσότερο, αντίθετα από  τα ηρεμιστικά, που έχουν άμεση δράση. Μπορεί αρχικά να παρατηρήσει κανείς βελτίωση στον ύπνο. Η βελτίωση της διάθεσης όμως ακολουθεί αργότερα. Οι παρενέργειες εμφανίζονται συνήθως από την αρχή της θεραπείας, είναι  ήπιες και συνήθως υποχωρούν, αλλά αν δεν είναι ανεκτές, θα πρέπει να επικοινωνήσει ο ασθενής με τον γιατρό του. Τα αντικαταθλιπτικά  δρουν μόνο σε άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη και δεν φαίνεται να επιδρούν σε άτομα που δεν υποφέρουν από κατάθλιψη. Η δράση τους δεν αυξάνεται όσο αυξάνεται η δόση.

Πώς δρουν τα αντικαταθλιπτικά;

Τα αντικαταθλιπτικά δρουν στον εγκέφαλο αυξάνοντας τα επίπεδα νοραδρεναλίνης ή σεροτονίνης ή και των δύο στην νευρική σύναψη. Για παράδειγμα, τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά όπως η αμιτριπτυλίνη, αυξάνουν τα επίπεδα και της νοραδρεναλίνης και της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Ωστόσο, οι ειδικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) δρουν μόνο ή κυρίως στο σύστημα σεροτονίνης.

Για πόσο καιρό θα πρέπει να γίνεται λήψη αντικαταθλιπτικών;

Τα αντικαταθλιπτικά θα πρέπει να λαμβάνονται για τουλάχιστον 6 μήνες γιατί ο κίνδυνος υποτροπής είναι πολύ μικρότερος αν οι ασθενείς συνεχίσουν τη θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τι συμβαίνει αν δεν ανταποκριθώ στη θεραπεία;

Πρέπει να γίνει λήψη ικανής δόσης αντικαταθλιπτικού για τουλάχιστον 4 εβδομάδες, πριν υποθέσει κανείς ότι δεν έχει ανταπόκριση. Υπάρχουν μετά εναλλακτικές δυνατότητες σε περίπτωση μη ανταπόκρισης όπως η αύξηση της δόσης, η χορήγηση άλλου αντικαταθλιπτικού ή  και  συνδυασμού αντικαταθλιπτικών και άλλων φαρμάκων όπως σταθεροποιητικών της διάθεσης, νευροληπτικών κλπ. Αν εξακολουθεί να μην εμφανίζεται ανταπόκριση, μια άλλη επιλογή που μπορεί να εξετάσει ο γιατρός σας είναι η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ΗΣΘ), η οποία είναι  μια από τις αποτελεσματικότερες θεραπείες για την κατάθλιψη, ιδιαίτερα σε σοβαρές περιπτώσεις που δεν έχουν ανταποκριθεί σε άλλες θεραπείες ή σε άτομα που δεν μπορούν να λάβουν φάρμακα.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ;

• Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, π.χ. η αμιτριπτυλίνη και η κλομιπραμίνη

Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά ( TΚA) πρωτοκυκλοφόρησαν περισσότερο από 40 χρόνια πριν. Θεωρούνται γενικά ως τα αποτελεσματικότερα αντικαταθλιπτικά που υπάρχουν αλλά προκαλούν αρκετές παρενέργειες, επειδή δρουν σε διάφορους άλλους υποδοχείς στον εγκέφαλο όπως στους χολινεργικούς υποδοχείς που σχετίζονται με τις αντιχολινεργικές παρενέργειες, όπως  ξηροστομία, θολή όραση, δυσκοιλιότητα, δυσκολίες στην ούρηση, τρόμο, ταχυκαρδία και αρρυθμίες. Η καρδιοτοξικότητα είναι το συνηθέστερο αίτιο θνησιμότητας μετά από λήψη υπερδοσολογίας ΤΚΑ.

• Οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟΙ), π.χ. φενελζίνη

Αναστέλλουν τη λειτουργία ενός ενζύμου που ευθύνεται για τη διάσπαση της νοραδρεναλίνης και της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα εκτός της μοκλοβεμίδης.

• Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), π.χ. η  φλουοξετίνη (SOFELIN 20-60 mg), η φλουβοξαμίνη (DUMYROX 100-300 mg), η σερτραλίνη (ZOLOFT 100-300 mg), η παροξετίνη και η σιταλοπράμη (GALOPRAN 20-60 mg).

Τα  αντικαταθλιπτικά αυτά κυκλοφόρησαν στην  δεκαετία του ογδόντα, είναι  καλύτερα ανεκτά από τα παλαιότερα ΤΚΑ, έχουν λιγότερες αντιχολινεργικές δράσεις και είναι ασφαλέστερα σε περίπτωση υπερδοσολογίας. Χαρακτηρίζονται από παρενέργειες που ονομάζονται σεροτονινεργικές όπως η σεξουαλική δυσλειτουργία (με καθυστερημένη εκσπερμάτωση ή οργασμό), γαστρεντερικές παρενέργειες  όπως ήπια δυσφορία, ναυτία, εμετό και διάρροια, διαταραχές του ύπνου ,νευρικότητα, άγχος και διέγερση.

Τα Νοραδρενεργικά και Ειδικά Σεροτονεργικά Αντικαταθλιπτικά (NaSSA) π.χ. μιρταζαπίνη.

Ενισχύει την έκλυση των  νευροδιαβιβαστών νοραδρεναλίνη και σεροτονίνη, έχουν δηλαδή διπλή δράση.